पहिल्या बँकेची सुरुवात कशी झाली?

        किराणा मालाचा व्यापारी धान्याची देवाण करतो, हार्डवेअर दुकानदार घरगुती गोष्टीशी संबंधित व्यापार करतो आणि बँक पैशाची देवाण-घेवाण करते....

   

    किराणा मालाचा व्यापारी धान्याची देवाण करतो, हार्डवेअर दुकानदार घरगुती गोष्टीशी संबंधित व्यापार करतो आणि बँक पैशाची देवाण-घेवाण करते. बँकेचा मुख्य धंदा म्हणजे पैसे कर्जाऊ देणे आणि त्यांच्याकडे ठेव म्हणून आलेले पैसे वापरणे. अर्थातच, बँका आज या गोष्टींपेक्षा कितीतरी पुढे गेल्या आहेत. त्यांच्या व्यवसायाचे स्वरूप खूपच बदलले आहे. परंतु हे सर्व पैशाच्या देवाण-घेवाणीवर असते.

    जेव्हापासून मनुष्य चलन म्हणून पैसा वापरू लागला, तेव्हा त्याला कोणीतरी त्या पैशाच्या सुरक्षितेची गरज वाटू लागली. तसेच त्याला गरज असेल तेव्हा कोणीतरी त्याला कर्ज म्हणून उसने पैसे द्यावेत असे वाटत होते. उदाहरणार्थ, प्राचीन बॅबिलॉनमधे, चलनी नाण्यांचा शोध लागण्यापूर्वी, असे लोक होते की ते पैसे कर्जाऊ घेणे, कर्जाऊ देणे आणि दुसऱ्या लोकांसाठी पैसे बाळगणे ह्या गोष्टी करीत. जरी ते सावकार म्हणून समजले जात होते, तरी त्यांना आपण 'बँकर्स ' म्हणू. हा व्यापार काही प्रमाणात देवळांच्या धर्मगुरूंच्या हातात होता. नंतरच्या काळात हा धंदा नियमित स्वरूपाचा व्हावा म्हणून कायदे झाले. त्यामुळे ठराविक बंधने बँकरवर आली.

    प्राचीन ग्रीसमधे सुद्धा पैसे उसने देणारे सावकार होते. रोमनकाळी, मोठमोठ्या बँका आधीच अस्तित्वात होत्या आणि त्या रोमन राज्याच्या विस्तारित, विभिन्न प्रदेशांमधील कारखान्यांबरोबर व्यापार करीत. काही बँकिंगच्या रीती रोमन कायद्यामुळे नियमित केल्या होत्या. तेव्हा आपण असे म्हणू शकतो की, पहिली बँक पहिल्या पैसे कर्जाऊ देणाऱ्या सावकाराबरोबर अस्तित्वात आली आणि बँका म्हणाल तर त्या प्राचीन रोमन काळात झाल्या.

    मध्युगात पैसे कर्जाऊ देण्याचा व्यवसाय हा कायदेशीर म्हणून समजला जात नव्हता. अनेक स्थळी, त्यास मनाई करण्यासंबंधीचे कायदे अमलात आले.

    ज्यांना वारंवार पैसे कर्जाऊ देण्याचा व्यवसाय चालू ठेवावयाचा होता, त्यांच्या व्यवसायाच्या जागा भर बाजारातील बाकावर होत्या. 'बाक' ह्यासाठी इटालियन शब्द आहे banco (बँको), आणि येथेच आपणास 'बँक' हा शब्द अवगत होतो.

    इंग्लंडमधे पैसे साठविणे आणि कर्जाऊ देणे ह्याचा धंदा सोनारांच्या हातात होता. हे विश्वासू कारागीर लोकांचे पैसे आणि मौल्यवान गोष्टी सुरक्षित ठेवीत आणि त्याऐवजी ते सोनारांच्या पावत्या त्यांच्याकडे देत. ह्या पावत्या एकाकडून दुसऱ्याच्या हाती, बैंक नोटप्रमाणे जात, कारण मालमत्ता आणि कर्जाप्रीत्यर्थ लोक ते घेण्यास राजी होते.

    इ. स. १६९४मधे उद्योजकांच्या एका गटाने इंग्रज सरकारला मोठी रक्कम देण्याचे कबूल केले, आणि त्याबद्दल बँक ऑफ इंग्लंड स्थापण्याची परवानगी मिळवली. हीच बँक आज जगामधे सर्वांत मोठी आर्थिक उलाढाल करणारी संस्था आहे.